Beheer dieren

Actief beheer door afschot

Damherten zijn een opvallende verschijning in de AWD en voor velen een extra reden om een bezoek te brengen. Door de jaren heen is het aantal damherten echter te groot geworden. Dat zorgt voor schade aan andere natuurwaarden (dieren, planten) en voor overlast in de omgeving. Daarom heeft de gemeente Amsterdam na uitgebreid onderzoek en overleg besloten om het aantal damherten door actief beheer te verminderen. Na onderzoek, waarbij alternatieven zijn gewogen, bleek afschot de best mogelijke oplossing. Begin 2016 hebben de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland hiervoor ontheffingen afgegeven. Hiermee is in maart 2016 gestart. In Noord-Holland wordt het beheer uitgevoerd in de maanden november tot en met maart, in het Zuid-Hollandse deel mag vanaf augustus worden gestart. Deze ontheffingen gelden ook voor de andere natuurgebieden in de regio waar het aantal damherten te groot is. Lees alles over de besluitvorming bij terugblik.

Hoe gaat het actief beheer?

Onze boswachters voeren het actief beheer uit. Er wordt alleen op werkdagen geschoten, niet in de weekenden of op feestdagen. In de praktijk is dat meestal 3 tot 4 werkdagen per week. Dit zijn geen vaste dagen omdat de boswachters bijvoorbeeld kijken naar het aantal bezoekers en de weersomstandigheden. Ze gaan zorgvuldig te werk en veiligheid heeft daarbij de allerhoogste prioriteit. Elke boswachter heeft een buddy die hen daarbij ondersteunt. U hoeft zicht geen zorgen te maken over uw veiligheid in het duin en bent nog steeds welkom tussen zonsopkomst en zonsondergang.
Hoewel de boswachters hun uiterste best doen om u er niet mee te confronteren, kan het zijn dat u ze toch een keer tegenkomt tijdens de uitvoering van dit werk. Bent u geïnteresseerd? Ze zijn altijd bereid om vragen te beantwoorden.

Verwerking dieren

De geschoten damherten worden ter plaatse in het duin ontweid: de ingewanden worden eruit gehaald. Vervolgens gaan ze naar een wildgroothandel in Amsterdam. Deze verwerkt het vlees en levert dit aan restaurants in Amsterdam en aan enkele poeliers in Amsterdam en omgeving en rond het duin. 20 procent gaat naar de Voedselbank Amsterdam. Het vlees is vanaf december tot in het voorjaar verkrijgbaar bij verschillende leveranciers. De lijst van leveranciers 2023 vindt u hier.

Aantal damherten

Met het actief beheer van het aantal damherten wil de gemeente Amsterdam de overlast in de omgeving beperken en de schade aan de natuur verminderen. Het aantal getelde damherten was tot enkele jaren geleden fors toegenomen, tot zo'n 3.900 in het voorjaar van 2016. De voorjaarsstand is voordat de hindes kalfjes hebben gekregen, waardoor de zomerstand nog hoger is. Maar door meer begroeiing zijn ze dan lastiger te tellen.

In de winter van 2016/2017 is gestart met het beheer en ieder beheerseizoen worden damherten geschoten. Daarnaast worden dieren uit hun lijden verlost of sterven een natuurlijke dood. Dat zorgt voor een daling dan het aantal damherten. De telling in maart 2023 gaf aan dat het aantal is gedaald naar ruim 1.800 damherten.

Rapporten

Bekijk hier de tel- en beheerrapporten en het nieuwe rapport 2022-2023 van de Faunabeheereenheid (FBE), deze gelden voor het hele Noord- en Zuid-Hollandse duingebied.
De grafiek geeft de groei aan van het aantal damherten in de AWD in het verleden en de afname sinds het actief beheer. Elk geschoten dier wordt door de boswachters nauwkeurig gemeld in een digitaal registratiesysteem van de provincie. Hierin staan onder andere het geslacht, de leeftijd en kenmerken over de gezondheid.

Onderzoek

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de schade aan flora en fauna in het duin door damhertbegrazing steeds meer toeneemt. Verschillende organisaties doen onderzoek naar de trends en verspreiding van diverse soorten dieren en planten. Alle rapporten en artikelen hierover kunt u vinden bij documentatie. Daarnaast heeft Waternet in de winter van 2019/2020 op enkele plekken hekken rondom zeer bedreigde soorten geplaatst. Deze exclosures bieden meteen de mogelijkheid om de druk van damhert begrazing te onderzoeken. Dit onderzoek vindt plaats in samenwerking met PWN, Universiteit van Amsterdam, Stichting Bargerveen, Vlinderstichting en Adviesbureau E.C.O. Logisch. Meer informatie leest u op deze projectpagina.

Daarnaast werkt Waternet mee aan een onderzoek van de universiteit van Utrecht naar het voorkomen van structurele stress bij herten. De eerste resultaten laten zien dat bij afname van de populatiedichtheid de indicatoren voor langdurige stress ook omlaag gaan. Dit geeft ook aan dat het actief beheer geen langdurige stress lijkt te veroorzaken (Lesscher et al., nog niet gepubliceerde resultaten, Universiteit Utrecht). Ook levert Waternet een bijdrage aan het onderzoek van de universiteit van Wageningen naar de genetische differentiatie van de damhertenpopulatie’s in de AWD en het NPZK.

Rasters langs randen

Aan de noord-, oost- en zuidkant van het duin staat een damhertkerend raster, waarvan in 2012 het laatste deel is geplaatst. Uit monitoring blijkt daar een grote afname van de overlast te zijn, maar in Zandvoort en ten zuiden van de AWD wordt nog steeds overlast ervaren.

Naar aanleiding van een burgerinitiatief is in 2018 een 800 meter lang hek geplaatst langs de westrand van de AWD aansluitend op de bebouwde kom van Zandvoort in zuidelijke richting. In combinatie met het actief beheer heeft dit geleid tot vermindering van de overlast van het aantal damherten dat regelmatig de bebouwde kom van Zandvoort intrekt.

Beheer zieke dieren

Damherten die ziek of zwak zijn en waarvan het aannemelijk is dat ze gaan sterven, worden door de boswachters uit hun lijden verlost. Dat wordt ook wel reactief beheer genoemd. Hiervoor is in nauw overleg met een dierenarts een protocol opgesteld. De boswachters bepalen aan de hand van de conditie van het dier, weersomstandigheden en beschikbaarheid van voedsel wat de overlevingskansen van het dier zijn. Sinds 2014 doet de dierenarts samen met de boswachters in de winterperiode vier monitoringsrondes. In 2016/2017 was de populatie maximaal doorgegroeid en dit leidde tot veel sterfte. Nadat het actief beheer goed op gang was gekomen is dergelijke sterfte niet meer voorgekomen.

Over het algemeen zien we dat de meeste dieren in goede conditie de winter doorkomen, van een klein deel van de dieren wordt de conditie in de loop van de winter minder. Eerst waren dat kalveren, maar de afgelopen jaren gaat het vooral om mannelijke dieren die aan de randen van de AWD leven. Net als bij het actief beheer wordt ook hierbij elk dier nauwkeurig bijgehouden in een digitaal registratiesysteem van de provincie. In de beheerrapporten zijn deze overzichten opgenomen. Om inzicht te krijgen in oorzaken van lijden laten we regelmatig een damhert door een erkend instituut onderzoeken.

Wettelijke eisen

Het team boswachters dat deze taak uitvoert is speciaal hiervoor opgeleid. Ze voldoen aan alle wettelijke eisen en verplichtingen, zoals vergunningen, ontheffingen en verzekeringen. Om hun expertise scherp te houden hebben ze collegiale toetsing achteraf. Ook vindt regelmatig overleg plaats met de collega-natuurbeheerders in de regio. Daarnaast wordt jaarlijks door opleidingsinstituut IPC Groene Ruimte een kwaliteitstoets gehouden.